संविधान जागृती प्रश्नमंजुषा 2025

13 न स प त उ ऊ ु ू वर्णन व स्वाध्याय | न स प त उ ऊ ु ू स्वाध्याय प्रश्न | स्वाध्याय प्रश्न | न स प त उ ऊ ु ू सराव प्रश्न | पहिली मराठी नवीन अभ्यासक्रम

🔍 न स प त उ ऊ ु ू - घटकाचे सविस्तर वर्णन:

पान क्रमांक - २४ 

✅ सविस्तर चित्रवर्णन
तीन मोठ्या चौकटीत अक्षरे व त्यांच्याशी संबंधित चित्रे आहेत:

• न – नळाचे चित्र (नळ)

• स – समई (तेलाचा दिवा)

• प – पतंग (पतंग)

प्रत्येक चित्राखाली संबंधित शब्द लिहिलेले आहेत:
नळ, समई, पतंग
मधल्या चौकटीत काही शब्दांची यादी दिली आहे (नाक, सनई, पान, काप, भजन, पाय,सई, पपई, वानर, परात, मासा, नगर)
चौकटीभोवती आनंदी मुलांचे चित्र आहे.
खाली लिहिण्याचा सराव – न, स, प या अक्षरांचा नमुना व रेषांवर त्याचा सराव करण्याची जागा.

हे चित्र इयत्ता पहिलीच्या मराठी पाठ्यपुस्तकातील आहे. यात मराठीतील तीन अक्षरे न, स, प शिकवण्यासाठी आकर्षक पद्धतीने माहिती दिली आहे.

चित्रात खालील गोष्टी दिसतात:

पान क्रमांक - २५  

✅ सविस्तर चित्रवर्णन (इयत्ता पहिली – मराठी बालभारती पान क्र. २५)

हे पान मुलांना त, उ, ऊ ही अक्षरे ओळख, उच्चार व लेखन सरावासाठी तयार केलेले आहे.

चित्रात काय दिसते?

वरच्या ओळीत तीन रंगीत चौकोन:

त – बाजूला तराजू चे चित्र. (शब्द: तराजू)

उ – उशीचे चित्र. (शब्द: उशी)

ऊ – पाऊस

मजकूर: “चित्रे बघ, नावे सांग व लिहा.” आणि “’त’, ‘उ’, ‘ऊ’ आवाज ऐक. ‘त’, ‘उ’, ‘ऊ’ अक्षरे वाच. ‘त’, ‘उ’, ‘ऊ’ अक्षरांना ○ कर.”

फळ्यावर शब्द:

• तवा , उमा, ऊस
• ताट, उडी, नऊ
• तबला, उलट, खाऊ

खालच्या भागात रेषांवर त, उ, ऊ लिहिण्याचा ट्रेसिंग + मोकळा सराव.

पान क्रमांक - २६   

  ✅ सविस्तर चित्रवर्णन (इयत्ता १ – मराठी बालभारती, पान क्र. २६)
या पानावर मुलांना ऱ्हस्व उकार (◌ु) व दीर्घ ऊकार (◌ू) या स्वरमात्रांचा सराव करून दिला आहे. पान दोन भागांत विभागलेले आहे.

---

🔹 वरचा भाग – ऱ्हस्व उकार (ु)
डाव्या चौकटीत गुलाबी रंगात ऱ्हस्व उकार मात्रा कशी लिहायची याचे बिंदूंच्या मदतीने स्टेप्स दाखवले आहेत.
पुढील रंगीत चौकोनांत विविध व्यंजनांखाली उकार लावलेले रूप (कु, मु़ , लु , घु…) दाखवले आहेत. (काही चौकटी रिकाम्या आहेत—मुलांनी स्वतः भराव्यात).
या भागानंतर...सूचना: ऱ्हस्व "ु जोडून शब्द पुन्हा लिहा."
दिलेले शब्द (उकार न लावलेले):
तला, कमार, रमाल, सबक
विद्यार्थ्यांनी उकार लावून योग्य शब्द लिहायचे:
तुला, कुमार, रुमाल, सुबक.

---

🔹 खालचा भाग – दीर्घ ऊकार (ू)
डाव्या चौकटीत गुलाबी रंगात दीर्घ ऊकार मात्रा  लावण्याची दिशा दाखवलेली आहे.
पुढील चौकोनांत विविध व्यंजनांखाली दीर्घ ऊकार लावलेली रूपे (बू, नू, सू, पू…) व काही रिकाम्या चौकटी भरायला.
सूचना: दीर्घ"ू जोडून शब्द पुन्हा लिहा."
दिलेले शब्द (ऊकार न लावलेले):
पल, तप, सन, कापस
ऊकार लावून तयार शब्द:
पूल, तूप, सून, कापूस.
पान क्रमांक - २७    

✅ सविस्तर चित्रवर्णन (पान क्र. २७ – इयत्ता १, मराठी बालभारती)
हे पान विद्यार्थ्यांना स्वर आणि त्यांची मात्रा ओळखण्यासाठी आणि वापरण्यासाठी मदत करते. वरच्या भागात दोन चौकटी आहेत ज्यात ‘रु’ आणि ‘रू ’ या स्वरांचे अक्षरलेखन दाखवले आहे. त्यात मुलांनी लिहिण्याचा सराव करायचा आहे.
खाली मोठा स्वर-मात्रा तक्ता (ग्रिड) दिलेला आहे. या तक्त्यात आडव्या ओळीत पाच स्वर दिले आहेत – आ, इ, ई, उ, ऊ, आणि उभ्या ओळीत काही व्यंजन दिली आहेत जसे – क, म, ल, घ, र, ब, न, स, प, त.
🔹प्रत्येक व्यंजन आणि स्वर एकत्र करून अक्षरे तयार केली आहेत, उदा.:
क + आ = का
क + इ = कि
क + ई = की
क + उ = कु
क + ऊ = कू
🔹काही घरांमध्ये अक्षरे लिहिलेली आहेत, तर अनेक जागा रिकाम्या ठेवलेल्या आहेत, ज्या विद्यार्थी पूर्ण करतील.
🔹तक्त्याखाली शब्द उच्चार सरावासाठी सूचना दिल्या आहेत – “शब्दातील सुरुवातीचा उच्चार लक्षात ठेवा, वेगळा उच्चार ओळखा व □ करा.”
उदाहरणार्थ दिलेले शब्द – घर, घास, माल, घाई, मासा, आई, मामा, माळी.
यातून मुलांना ऱ्हस्व (उ, इ) आणि दीर्घ (ऊ, ई) ध्वनीभेद समजतो.
पान क्रमांक - २८ 

✅सविस्तर चित्रवर्णन
हे पान ध्वनी-जोड, शब्दरचना, कोडी (ओळखा पाहू) आणि शब्दशोध अशा खेळकर क्रियांद्वारे बालकांना शब्द घडवायला शिकवते.
(अ) फुलकुंडीतील अक्षरखेळ – “शब्द तयार कर व लिही”
वर मोठी फुलकुंडी आहे. कुंडीतून अनेक रंगीबेरंगी फुलांचे देठ वर आलेले आहेत. काही फुलांमध्ये रिकाम्या रेघा आहेत—इथे मुलांनी शब्द लिहायचे. एका फुलात नमुना शब्द “मासा” दिलेला आहे. कुंडीत अक्षर-तुकडे/मात्रा विखुरलेले (उदा. सु, मा, आ, स, न, उ, म, ती, र, सा, तू, री, ई, प, बा...) दिसतात. मुलांनी ही अक्षरे जुळवून सोपे शब्द (मासा, माती, नास, पान, बाबा, मारी, तास, इ.) लिहायचे. उद्देश: अक्षर एकत्र करून अर्थपूर्ण शब्द निवडणे.
(ब) ओळखा पाहू – दोन मजेदार कोडी
🔹कोडं १ (प्राणी):
“सुपासारखे कान माझे, चिमुकले डोळे.
नाक एवढे लांब, की जमिनीवर लोळे.
खांबासारखे मोटे, आहेत माझे पाय.
सांगा बरे लवकर, नाव माझे काय?”
→ उत्तर: हत्ती.
🔹कोडं २ (पक्षी):
“पाय माझे बारीक, डोक्यावर तुरा.
पावसाला झेलून, मी फुलवी पिसारा.
राष्ट्रीय पक्षी, म्हणतात मला.
नाव माझे काय, पटकन बोला.”
→ उत्तर: मोर.
🔹(क) शब्दशोध पाटी
खाली ४x४ अक्षरांचे जाळे (ग्रिड) आहे. वर छोटासा प्रश्नचिन्ह असलेला विद्यार्थी. सूचनांनुसार अक्षरे शोधून शब्द बनवायचे व बाजूला लिहायचे. नमुना: “जसे – घर” दिलेले. इतर शब्द विद्यार्थी स्वतः शोधतील. जाळ्यातील अक्षरे (दृश्यावरून): घ, आ, ला, ब, र, ई, ता, क, ऊ, मा, न, री, स, सा, फू, ल (अनुमित). यांतून अनेक लहान शब्द तयार होतात: घार, नाक, कान, माल, फुल, बकरी, रीसा इ. (शिक्षक मुलांच्या प्रयत्नांना प्रोत्साहन देतील.)
पान क्रमांक - २९         

✅ सविस्तर चित्रवर्णन (वाचनपाठ – ३)
पानावर पावसावर छोटा गोड वाचनपाठ दिला आहे. मजकूर असा (ध्वनीप्रधान व पुनरुक्तीने भरलेला, मुलांना वाचन गतीसाठी उपयुक्त):
आला आला पाऊस आला.
सरसर सरसर पाऊस आला.
काकू, काकू पाऊस बघा.
कुमार, पूनम पाऊस बघा.
आला आला पाऊस आला.
मजकूराच्या शेजारी कुटुंबाचे चित्र आहे – आई, वडील, दोन मोठी मुले (मुलगा-मुलगी) आणि एक लहान मुलगी. सर्व जण अंगणात/ओसरीवर उभे राहून आकाशाकडे पाहत आनंदाने पाऊस बघत आहेत. छपराच्या कडेला पावसाचे थेंब सुचवले आहेत. लहान मुलगी हात वर करून पावसाकडे बोट दाखवत आहे—उत्सुकता, आनंद आणि पावसाचे स्वागत!
पाऊस कसा आला?
पाऊस कोण कोण पाहत आहे?
पाऊस आल्यावर काय होते?
पाऊस आला नाही तर काय होईल?
खाली आणखी एक कृती: सशाला खाऊपर्यंत (गाजर) पोचविण्यासाठी भूलभुलैय्यातून रस्ता दाखवा. डावीकडे ससा; भूलभुलैय्याच्या उजव्या तळाशी गाजर. मुले बारीक मार्ग शोधतील—निरीक्षण, दिशा, एकाग्रता कौशल्य.

माझा अभ्यास

शिक्षकांनी खालील अभ्यास विद्यार्थ्यांना द्यावा.

✅ स्वाध्याय प्रश्न - पान क्रमांक - २४ 

1 – ओळखा आणि रंगवा.

1. नळाला लाल रंग द्या.
2. समईला पिवळा रंग द्या.
3. पतंगाला निळा रंग द्या.

2 – रिकाम्या जागा भरा.

1. __ळ (उत्तर: नळ)
2. स__ई (उत्तर: समई)
3. प__ग (उत्तर: पतंग)

3 – योग्य शब्द जोडा.

1. न – ______
2. स – ______
3. प – ______

(उदा.: नळ, समई, पतंग)

4 – खालील शब्दांपैकी ‘न’, ‘स’, ‘प’ असलेले शब्द शोधा व गोल करा.
नाक, सनई, पान, काप, भजन, मासा, परात, नगर, पाय

 5 – लिहिण्याचा सराव
न, स, प अक्षरे प्रत्येकी 5 वेळा लिहा.

 6 – लघुत्तरी प्रश्न :

1. चित्रात कोणती तीन अक्षरे शिकवली आहेत?
2. नळाचे चित्र कोणत्या अक्षरासाठी दिले आहे?
3. समई कोणत्या अक्षराशी संबंधित आहे?
4. पतंग कोणत्या अक्षराशी संबंधित आहे?
5. नळाचा उपयोग कशासाठी होतो?
6. पतंग कुठे उडवतात?
7. नळाखाली लिहिलेला शब्द सांगा.
8. समई म्हणजे काय?
9. पतंग कुठल्या सणाला उडवतात?
10. ‘प’ अक्षराने सुरू होणारे दोन शब्द लिहा.

✅ 7. बहुपर्यायी प्रश्न (MCQs)

१. नळाचे चित्र कोणत्या अक्षरासाठी आहे?

a) स
b) प
c) न
d) त
✔ उत्तर: c) न

२. समई हे कोणत्या अक्षरासाठीचे उदाहरण आहे?
a) न
b) स
c) प
d) म
✔ उत्तर: b) स

३. पतंग कोणत्या अक्षराशी संबंधित आहे?
a) प
b) न
c) क
d) त
✔ उत्तर: a) प

४. खालीलपैकी कोणता शब्द ‘प’ अक्षराने सुरू होतो?
a) नोक
b) मासा
c) परात
d) नगर
✔ उत्तर: c) परात

५. ‘स’ अक्षरासाठी चित्रात काय दाखवले आहे?
a) पतंग
b) नळ
c) समई
d) परात
✔ उत्तर: c) समई

✅ स्वाध्याय प्रश्न - पान क्रमांक - २५  

✍️ १. लघुत्तरी प्रश्न

१. चित्रात कोणती तीन अक्षरे शिकवली आहेत?
२. तराजूचे चित्र कोणत्या अक्षरास जोडले आहे?
३. उशी कोणत्या अक्षरासाठी दाखवली आहे?
४. पाऊस कोणत्या स्वरासाठी आहे?
५. फळ्यावर ‘त’ ने सुरू होणारे कोणते शब्द लिहिले आहेत? (किमान दोन सांगा.)
६. ‘उ’ ने सुरू होणारा एखादा शब्द तुम्ही सांगा.
७. ‘ऊ’ या दीर्घ स्वराने येणारा शब्द सांगा.
८. पावसात आपण काय वापरतो? (उदा.: छत्री.)
९. तराजूचा उपयोग कशासाठी होतो?
१०. ‘त’, ‘उ’, ‘ऊ’ या तिन्ही अक्षरांतून एक-एक शब्द लिहा.

---

✍️ २. चित्र ओळखा आणि रेष जोडून शब्द लिहा.

चित्र	दिलेली अक्षरं	पूर्ण शब्द लिहा
तराजू	त__जू	__________
उशी	उ__ी	__________
पाऊस	पा__स	__________

---

✍️ ३. योग्य अक्षराने रिकामी जागा भरा.

       (सूचना: त / उ / ऊ)

१. त_बला
२. _डी
३. खा_
४. _स (गोड रस असलेले पीक)
५. न_ (संख्या ९)

---

✍️  ४. जुळवा. (Match the pairs)
डावीकडील अक्षर → उजवीकडील योग्य शब्दाशी रेष काढा.
अक्षरे: त, उ, ऊ

शब्द: उशी, ऊस, ताट

---

✍️  ५. गोल करा.
खाली शब्द दिले आहेत. ‘त’ असलेल्या शब्दांना निळा गोल, ‘उ’ असलेल्या शब्दांना लाल गोल, आणि ‘ऊ’ असलेल्या शब्दांना हिरवा गोल करा.
तमा, उडी, ऊस, तबला, खाऊ, उशी, ताट, नऊ, उलट

---

✍️  ६. लिहिण्याचा सराव
रेषांवर प्रत्येकी ५ वेळा लिहा:
त ______ ______ ______ ______ ______
उ ______ ______ ______ ______ ______
ऊ ______ ______ ______ ______ ______

---

✍️  ७. श्रवण क्रिया (Teacher-led)
शिक्षक खालील शब्द मोठ्याने वाचतील. मुलांनी योग्य अक्षरावर टाळी द्यावी:
तबला, ऊन, उडी, ताट, ऊस, उशी, तंबू, खाऊ

---

🎯 ८. बहुपर्यायी प्रश्न (MCQs)
१. तराजूचे चित्र कोणत्या अक्षरासाठी आहे?
a) उ b) ऊ c) त d) प
उत्तर: c) त
२. उशी कोणत्या अक्षराशी संबंधित आहे?
a) उ b) त c) ऊ d) क
उत्तर: a) उ
३. पाऊस कोणत्या दीर्घ स्वराशी संबंधित आहे?
a) अ b) इ c) ऊ d) ए
उत्तर: c) ऊ
४. खालीलपैकी ‘त’ ने सुरू होणारा शब्द कोणता?
a) उडी b) तबला c) ऊस d) खाऊ
उत्तर: b) तबला
५. खालीलपैकी ‘उ’ ने सुरू होणारा शब्द कोणता?
a) ताट b) उमा c) ऊस d) नऊ
उत्तर: b) उमा
६. खालीलपैकी ‘ऊ’ असलेला शब्द निवडा.
a) तमा b) उडी c) खाऊ d) ताट
उत्तर: c) खाऊ
७. संख्या ९ साठी मराठी शब्द कोणता?
a) नऊ b) पाच c) दोन d) तिन
उत्तर: a) नऊ
८. गोड रसासाठी ओळखले जाणारे पिक कोणते?
a) उशी b) तांदूळ c) ऊस d) तंबू
उत्तर: c) ऊस
९. खेळणी व पुस्तके ठेवण्यासाठी वापरण्यात येणाऱ्या गोल प्लेटसारख्या वस्तूचा शब्द?
a) ताट b) उडी c) ऊन d) नऊ
उत्तर: a) ताट
१०. “खाऊ” या शब्दात कोणता दीर्घ स्वर आहे?
a) आ b) ई c) ऊ d) ओ
उत्तर: c) ऊ

✅ स्वाध्याय प्रश्न - पान क्रमांक - २६   

✍️ स्वाध्याय – उकार (ु) + ऊकार (ू) सराव

१.  बघा व बोला.
उकार असलेले दोन शब्द बोला.
ऊकार असलेले दोन शब्द बोला.

---

२. योग्य मात्रा (ु किंवा ू) लावून शब्द पूर्ण करा:
त__ला
र__माल
__बक
प__ल
त__प
क__पस

---

३. खालील शब्दांतील उकारांना लाल गोल आणि ऊकारांना निळा चौकोन करा:
तुला, तूप, सुबक, सून, कुमार, पूल, रुमाल, कापूस

---

४.  शब्द पुन्हा लिहा.
दिलेल्या शब्दांत उकार/ऊकार लावून खाली दोनदा नीट लिहा:
तला → __________
कमार → __________
र माल → __________
सबक → __________
पल → __________
तप → __________
सन → __________
कापस → __________

---

५. चित्राशी शब्द जुळवा.
चित्र: रुमाल, पूल, तूप, सून, सुबक फुलदाणी, तुला (तुला/तुझ्यासाठी चित्र – व्यक्ती दाखवा).
विद्यार्थ्यांनी योग्य शब्द लिहावा.

---

६.वाक्य बनवा.
१. तुला या शब्दाने छोटे वाक्य: ____________________
२. तूप या शब्दाने छोटे वाक्य: ____________________
३. रुमाल या शब्दाने छोटे वाक्य: ____________________

---

७. शब्दरचना खेळ
खालील अक्षरचौकटीत (त, क, र, स, प, ल, म, ब, न) आणि मात्रा (ु, ू) वापरून शक्य तितके नवीन शब्द तयार करा. कोण जास्त शब्द बनवतो?

---

🧠८. लघुत्तरी प्रश्न (मौखिक/लिखित)
१. उकार (ु) कसा लिहितात—व्यंजनाच्या कुठे लावतात?
२. ऊकार (ू) लावताना उकारापेक्षा काय फरक असतो?
३. तला मध्ये उकार लावल्यावर कोणता शब्द तयार होतो?
४. कमार या शब्दात उकार लावल्यावर काय होते?
५. पल मध्ये ऊकार लावल्यावर कोणता शब्द होतो?
६. कापस मध्ये ऊकार लावल्यावर तयार होणारा शब्द काय अर्थ सांगतो?
७. तूप आपण कुठे वापरतो?
८. रुमाल कशासाठी वापरतात?
९. उकार असलेले दोन व ऊकार असलेले दोन शब्द लिहा.
१०. उकार व ऊकार यांपैकी कोणता “लांब उ” दर्शवतो?

---

🎯९. बहुपर्यायी प्रश्न (MCQs)
१. उकार (ु) कोणत्या स्वराचा लघुरूप दर्शवतो?
a) उ b) ऊ c) ओ d) इ
उत्तर: a) उ
२. ऊकार (ू) कोणत्या स्वराचा दीर्घ उच्चार दर्शवतो?
a) अ b) उ c) ऊ d) ए
उत्तर: c) ऊ
३. "तला" मध्ये उकार लावल्यावर योग्य शब्द कोणता?
a) ताला b) तुला c) तिला d) तेला
उत्तर: b) तुला
४. खालीलपैकी कोणत्या शब्दात उकार लागतो?
a) तूप b) पूल c) सुबक d) कापूस
उत्तर: c) सुबक
५. "कापस" मध्ये ऊकार लावल्यावर शब्द काय होतो?
a) कपूस b) कापूस c) कापुस d) कपस
उत्तर: b) कापूस
६. "तप" मध्ये कोणती मात्रा लावून "तूप" शब्द होतो?
a) उकार b) ऊकार c) आকার d) ऋकार
उत्तर: b) ऊकार
७. खालीलपैकी ऊकार असलेला शब्द निवडा.
a) पूल b) तुला c) रुमाल d) सुबक
उत्तर: a) पूल
८. "सन" मध्ये ऊकार लावल्यावर काय तयार होते?
a) सनू b) सून c) सुना d) सोनू
उत्तर: b) सून
९. “रुमाल” या शब्दात कोणती मात्रा वापरली जाते?
a) उकार b) ऊकार c) दोन्ही d) नाही
उत्तर: a) उकार
१०. आवाजाने लांब उच्चार कोणता – उ की ऊ?
a) उ b) ऊ c) दोन्ही सारखे d) ठरवता येत नाही
उत्तर: b) ऊ

✅ स्वाध्याय प्रश्न - पान क्रमांक - २७  

✍️ स्वाध्याय (छापण्यासाठी/वर्गातील सराव)
१. स्वर-मात्रा तक्ता पूर्ण करा.
दिलेल्या व्यंजनांबरोबर योग्य मात्रा लावून पाच स्तंभ पूर्ण करा. (आ, इ, ई, उ, ऊ)

व्यंजन	आ	इ	ई	उ	ऊ
क	का	कि	की	कु	कू
म	मा	मि	मी	मु	मू
ल	ला	लि	ली	लु	लू
घ	घा	घि	घी	घु	घू
र	रा	रि	री	रु	रू
ब	बा	बि	बी	बु	बू
न	ना	नि	नी	नु	नू
स	सा	सि	सी	सु	सू
प	पा	पि	पी	पु	पू
त	ता	ति	ती	तु	तू

(छापताना रिकामे द्या; येथे संदर्भासाठी भरलेले दाखवले.)

---

२. रिकाम्या जागा भरा.
र__ (आ / इ / उ?) → रु
ब__ (ऊ) → ______
न__ (इ) → ______
स__ (सू) → ______
घ__ (आ) → ______

---

३. ऐका आणि रंग भरा.
शिक्षक शब्द म्हणतील; विद्यार्थ्यांनी योग्य घरी रंग द्यायचा:
का, कू, मी, सु, नू, ला, री, पु.

---

४. ध्वनीभेद ओळखा.
जोड्या ऐका आणि सांगा कोणता लांब आवाज (दीर्घ) आहे:
कु / कू
मि / मी
तु / तू
लि / ली
रु / रू
विद्यार्थी दीर्घावर ✅ करा.

---

५. शब्द बनवा.
खालील मात्रा वापरून (आ, ई, ऊ) शब्द तयार करा व लिहा:
क __ , म __ , घ __ , प __
(उदा.: का, मी, घू शिक्षक साधे पर्याय द्यावेत.)

---

६. शब्दातून चित्र
खालील शब्दांपैकी तीन निवडा, चित्र काढा, शब्द लिहा:
का, मी, पु, सू, रा, नू (किंवा शिक्षक नवीन सोपे शब्द जसे: मूस, सूप).

---

७. उच्चार खेळ
शिक्षक दोन कार्ड दाखवतात: कु व कू. मुलांनी लहान हात उचल (कु) / मोठा हात उचल (कू).

---

🧠८. लघुत्तरी प्रश्न
१. तक्त्यात किती स्वर दाखवले आहेत?
२. “क + आ” = ?
३. “म + ई मात्रा” लिहा.
४. “र + उ मात्रा” कोणता जोडाक्षर?
५. “ल + ऊ मात्रा” लिहा.
६. लघु व दीर्घ स्वर यांत फरक कसा ऐकू येतो? (उदा.: कु vs कू)
७. “घा” आणि “घी” या शब्दांत कोणत्या मात्रांचा फरक आहे?
८. “सा” या शब्दात कोणती मात्रा वापरली आहे?
९. “नि” ला दीर्घ करून लिहा.
१०. तक्त्यातून ‘सु’ असलेली ओळ सांगा (स + उ).

---

🎯 ९. बहुपर्यायी प्रश्न (MCQs)
१. “क + ऊ मात्रा” काय होईल?
a) कु b) कू c) का d) की
उत्तर: b) कू
२. “मि” चा दीर्घ रूप कोणता?
a) मु b) मी c) मा d) मृ
उत्तर: b) मी
३. “रु” पेक्षा लांब उच्चारासाठी काय लिहाल?
a) रा b) रि c) रू d) री
उत्तर: c) रू
४. खालीलपैकी ‘उ’ मात्रा असलेला पर्याय कोणता?
a) सु b) सू c) सी d) सा
उत्तर: a) सु
५. “त + ई मात्रा” = ?
a) ती b) ति c) तु d) तू
उत्तर: a) ती
६. “पु” चे दीर्घ रूप?
a) पि b) पॅ c) पू d) पा
उत्तर: c) पू
७. लि आणि ली यात काय फरक?
a) अक्षर बदलते b) मात्रा बदलते (इ vs ई) c) ध्वनी सारखा d) काहीच नाही
उत्तर: b) मात्रा बदलते (इ vs ई)
८. ‘घा’ मध्ये कोणती मात्रा?
a) आ b) इ c) उ d) ऊ
उत्तर: a) आ
९. ‘नी’ लिहायचे असल्यास कोणते मुळाक्षर व मात्रा?
a) न + इ b) न + ऊ c) न + ई d) न + उ
उत्तर: c) न + ई
१०. “सा, सी, सु, सू” यात सर्वात लांब उच्चार कोणता?
a) सा b) सी c) सु d) सू
उत्तर: d) सू

✅ स्वाध्याय प्रश्न - पान क्रमांक - २८  

  
स्वाध्याय प्रश्न
१.फुलांमध्ये शब्द लिहा.
खालील अक्षरे वापरून प्रत्येकी एक फुलात शब्द लिहा. (उदा. “मासा” तयार करून दाखवले आहे.)
अक्षर-तुकडे: मा, स, ता, न, पा, री, बा, ली, ऊ, क, र, आ
उदाहरण उत्तरसंच (विद्यार्थ्यांना स्वातंत्र्य द्या)
मा + सा = मासा
पा + न = पान
बा + बा = बाबा
क + री = करी / क्री (शिक्षक योग्य पर्याय)
ता + री = तारी / तारा
मा + ती = माती
(छापताना रिकामे देऊन मुलांना लिहायला सांगा.)

---

२.कोडी उत्तर द्या. (ओळखा पाहू)
१. सुपासारखे मोठे कान, लांब सोंड, खांबासारखे पाय — मी कोण? ________
२. डोक्यावर तुरा, पावसात पिसारा फुलवतो, राष्ट्रीय पक्षी — मी कोण? ________

---

३. वाक्ये पूर्ण करा.
१. हत्तीचे कान __________ असतात.
२. हत्तीची सोंड खूप __________ असते.
३. मोर पावसात आपला __________ फुलवतो.
४. मोराला भारताचा __________ म्हणतात.

---

४. शब्दशोध पाटी (ग्रिड क्रिया)
सूचना-
दिलेल्या अक्षरजाळ्यात आडवे/उभे शब्द शोधा. (तिरपे परवानगी द्यायची की नाही—शिक्षक ठरवा.)
सापडलेले शब्द गोल करा व खाली लिहा.
शोधायचे शब्द (उदाहरण): घर, नाक, कान, माल, फुल, बकरी, घार, सान (अजूनही तयार करू शकता).
ग्रिड (छापण्यासाठी)
घ आ ला ब 

र ई ता क 

ऊ मा न री 

स सा पू  ल
(तुम्हाला सोपा प्रकार हवा असल्यास काही अक्षरे कमी करून लहान 3x3 जाळे बनवा.)

---

५. जुळवा.
डावीकडील शब्द → उजवीकडील योग्य चित्र/अर्थाशी रेष जुळवा.

शब्द	चित्र/अर्थ
हत्ती	मोठा राखाडी प्राणी
मोर	पिसारा फुलवणारा पक्षी
पान	झाडाचे हिरवे पान
माती	जमिनीतली मऊ माती

---

६. अक्षरांपासून शब्द (कट-आणि-पेस्ट क्रिया)
(घरच्या कामासाठी) लहान कागदी चिठ्या करा: “मा”, “ती”, “घ”, “र”, “फु”, “ल”, “बा”, “बा” …
मुलांनी चिटकवून शब्द बनवावेत व वहीत लिहावेत.

---

७. चित्र काढा व लेबल लावा.
१. हत्तीचे चित्र काढा. “कान”, “सोंड”, “पाय” लिहा.
२. मोराचे चित्र काढा. “तुरा”, “पिसारा” लिहा.

---

८. बोलून दाखवा (मौखिक)
१. “माझ्याकडे फुल आहे. त्यावर मासा लिहिले आहे. अजून कोणते शब्द लिहू?”
२. प्रत्येक विद्यार्थी एक शब्द सांगेल आणि हातातल्या काल्पनिक फुलावर लिहिल्याचा अभिनय करेल.

---

९. लघुत्तरी प्रश्न (जलद तपासणी)
१. फुलकुंडीमध्ये नमुना म्हणून कोणता शब्द दिला आहे?
२. हत्तीच्या कोणत्या अंगाला “सोंड” म्हणतात – नाक की पाय?
३. हत्तीचे कान कशासारखे म्हटले आहेत?
४. मोर पावसाळ्यात काय करतो?
५. मोराला काय म्हणतात—राष्ट्रीय प्राणी की राष्ट्रीय पक्षी?
६. “माती” शब्दात कोणती दोन मुळाक्षरे आहेत?
७. “फुल” शब्दात कोणते तीन अक्षरध्वनी आहेत?
८. “बकरी” शब्द लिहिताना आधी कोणते अक्षर येते—ब की क?
९. तुझ्या आवडत्या प्राण्याचे नाव अक्षर-तुकड्यांतून लिही.

---

१०. बहुपर्यायी प्रश्न (MCQs)
१. सुपासारखे मोठे कान, लांब सोंड – कोण?
a) मोर b) हत्ती c) ससा d) गाय
उत्तर: b) हत्ती
२. पावसात पिसारा फुलवणारा राष्ट्रीय पक्षी कोणता?
a) कावळा b) कबूतर c) मोर d) चिमणी
उत्तर: c) मोर
३. “मासा” या शब्दाची सुरुवात कोणत्या अक्षराने होते?
a) मा b) सा c) पा d) बा
उत्तर: a) मा
४. खालीलपैकी फुलकुंडीशी संबंधित शब्द कोणता?
a) पेन b) फुल c) खडू d) छडी
उत्तर: b) फुल
५. “माती” या शब्दात कोणती मात्रा आहे?
a) आ b) ई c) उ d) ऋ
उत्तर: a) आ (आ + ती मध्ये दीर्घ आ ध्वनी; तसेच ‘ती’ मध्ये ई आहे—शिक्षक स्पष्टीकरण देऊ शकतात.)
६. “बकरी” शब्द बनवण्यासाठी अक्षर क्रम कोणता?
a) ब + क + री b) क + ब + री c) री + ब + क d) ब + री + क
उत्तर: a) ब + क + री
७. “फुल” या शब्दात किती अक्षरे आहेत?
a) १ b) २ c) ३ d) ४
उत्तर: c) ३ (फु-ल; मात्रेचा ध्वनी समजावून २ अक्षरध्वनी म्हणू शकतो; लेखनगणतीनुसार ३ चिन्हे. वर्गस्तरानुसार b किंवा c स्वीकारा—शिक्षक ठरवा.)
८. कोड्यांत “खांबासारखे मोटे, आहेत माझे पाय” – हा कोणता भाग वर्णन करतो?
a) मोर b) हत्ती c) मांजर d) घोडा
उत्तर: b) हत्ती
९. “डोक्यावर तुरा” ही ओळ कोणाशी जुळते?
a) हत्ती b) मोर c) गाय d) कबूतर
उत्तर: b) मोर
१०. शब्दशोध पाटीत ‘घर’ कसा शोधाल?
a) घ + आ + र b) घ + र c) घ + अ + र d) घ + उ + र
उत्तर: c) घ + अ + र (लहान मुलांसाठी साधे सूचनात्मक उत्तर; ‘आ’ असल्यास ‘घार’ वेगळा शब्द.)

✅ स्वाध्याय प्रश्न - पान क्रमांक - २९    

 
✍️ स्वाध्याय (छापण्यासाठी / वर्गातील वापरासाठी)
१. वाचन सराव
खालील ओळी मोठ्याने वाचा. पाऊस शब्द आला की टाळी द्या.
आला आला पाऊस आला.
सरसर सरसर _______ आला.
काकू, काकू _______ बघा.
कुमार, पूनम _______ बघा.
आला आला _______ आला.
(विद्यार्थ्यांनी “पाऊस” शब्द भरावा.)

---

२. शब्द पूर्ण करा.
(सूचना: ‘पाऊस’ शब्दातील अक्षरे वापरा.)
पा__स
प__ऊ__
ऊ

---

३. चित्रावरून वाक्य (मौखिक / लिहा)
१. चित्रात कोण दिसत आहेत? (आई, बाबा, मुले)
२. ते काय पाहत आहेत? __________
३. त्यांच्या चेहऱ्यावर भावना कशा? (आनंद/उत्सुकता)

---

४. छोटं उत्तर लिहा.
१. पाऊस कसा आला? (सरसर/झिम्माड/टपटप – मुलांची उत्तरे चालतील.)
२. पाऊस आल्यावर जमिनीवर काय होतं? (ओलावा/चिखल/हिरवळ)
३. पाऊस नाही आला तर काय कमी पडेल? (पाणी)

---

५. जोडी लावा. (Match)

डावी बाजू	उजवी बाजू
पाऊस	पाणी पडते
काकू	मोठी व्यक्ती / घरातील सदस्य
कुमार	मुलगा
पूनम	मुलगी

(रेष जोडायची.)

---

६. खरे / खोटे (√ / X)
१. चित्रात सर्व जण घरात बसले आहेत.
२. पावसाच्या थेंबांचा आवाज “सरसर” असा आहे.
३. मुलगी पावसाकडे बोट दाखवत आहे.
४. मजकूरात “सूर्य आला” असे लिहिले आहे.

---

७. श्रवण खेळ
शिक्षक शब्द म्हणतील; मुलांनी कृती करावी:
“पाऊस” – हात वर हलवा.
“काकू” – नमस्कार करा.
“कुमार” – टाळी.
“पूनम” – हसू.

---

८. भूलभुलैय्या (Maze) कृती
सशाला गाजरापर्यंत पोचवणारी रेष रंगीत खडूने काढा. (दिशा समज, सूक्ष्म हालचाल कौशल्य)

---

🧠 ९. लघुत्तरी / मौखिक प्रश्नसंच (जलद तपासणी)
१. मजकूराचे नाव काय?
२. पाऊस आल्यावर आवाज कसा दाखवला आहे?
३. कोणाला पावसात बोलावले आहे – काकू की आजी?
४. दोन मुले कोणती? (कुमार, पूनम)
५. “पाऊस आला नाही तर काय होईल?” – तुझे मत.

---

🎯१०.  बहुपर्यायी प्रश्न (MCQs)
१. मजकूरात पावसाचा आवाज कसा दिला आहे?
a) धडधड b) सरसर c) धम्माल d) टाळ्या
उत्तर: b) सरसर
२. पावसात कोणाला बोलावले आहे?
a) सर b) मामा  c) काकू d) बुवा
उत्तर: c) काकू
३. मुलांपैकी नावे कोणती?
a) राम, आजी b) कुमार, पूनम c) सोनू, काकू  d) माया, भाजी
उत्तर: b) कुमार, पूनम
४. “आला आला पाऊस आला” हा वाक्यांश काय व्यक्त करतो?
a) भीती b) राग c) आनंद / उत्साह d) झोप
उत्तर: c) आनंद / उत्साह
५. चित्रात कुटुंब कुठे उभे आहे?
a) नदीत b) ओसरी/घरासमोर c) बसमध्ये d) शेतात
उत्तर: b) ओसरी/घरासमोर (अर्थानुवाद स्वीकारावा.)
६. पाऊस आला नाही तर सर्वात जास्त कशाची कमी भासेल?
a) खेळणी b) पाणी c) रंग d) कपडे
उत्तर: b) पाणी
७. “सरसर” हा कोणत्या संवेदनाचा शब्द?
a) रंग b) आवाज c) चव d) वास
उत्तर: b) आवाज
८. सशाची कृती पानावर कशासाठी आहे?
a) मोजणी b) भूलभुलैय्या सोडवणे c) रंग शिकणे d) गाणी लिहिणे
उत्तर: b) भूलभुलैय्या सोडवणे
९. “पाऊस बघा” मध्ये ‘बघा’ या शब्दाचा हेतू काय?
a) वाचवा/बघा/लक्ष द्या (मुलांच्या बोलीतील आवाहन)
b) खा c) झोपा d) लपवा
उत्तर: a) वाचवा/बघा/लक्ष द्या (अवांतर समज – शिक्षक समजावू शकतात.)
१०. मजकूरातील पुनरुक्ती (आला आला) मुलांना कशासाठी मदत करते?
a) रंग भरण्यासाठी b) लेखन सरावासाठी c) ताल धरून वाचन, स्मरण सोपे d) गणितासाठी
उत्तर: c) ताल धरून वाचन, स्मरण सोपे

विद्यार्थी मित्रहो...  दिलेले प्रश्न व उत्तरे तुम्ही तुमच्या वहीत लिहा व सराव करा. तुमच्या शिक्षकांना दाखवा.

तुम्हाला प्रश्न आवडले ना.. आपली प्रतिक्रिया जरूर कळवा.