🌾 बेंदूर सण म्हणजे काय?
बेंदूर (किंवा पोळा) हा महाराष्ट्रात विशेषतः शेतकरी समाजामध्ये साजरा केला जाणारा एक पारंपरिक सण आहे. हा सण प्रामुख्याने शेतात राबणाऱ्या बैलांप्रती कृतज्ञता व्यक्त करण्यासाठी साजरा केला जातो. बैलांचा सन्मान करण्याचा, त्यांना विश्रांती देण्याचा आणि त्यांच्याबद्दल प्रेम व आदर व्यक्त करण्याचा हा एक सुंदर सण आहे.
📅 बेंदूर सण कधी साजरा केला जातो?
बेंदूर सण श्रावण महिन्यातील पौर्णिमेच्या दिवशी, म्हणजेच श्रावण पौर्णिमाला साजरा केला जातो. काही भागात याला 'पोळा' म्हणतात, तर काही भागात 'बेंदूर' म्हणून ओळखले जाते.
🐂 बेंदूर सणाचे महत्व:
-
शेतकऱ्यांचे मुख्य सहकारी बैल असतात. वर्षभर शेतात राबणाऱ्या या प्राण्यांचे एक दिवस विशेष पूजन करून त्यांना मान दिला जातो.
-
शेतीप्रधान संस्कृतीचे प्रतीक म्हणून या सणाचे मोठे महत्त्व आहे.
-
बैल म्हणजे संपत्तीचे आणि श्रमाचे प्रतीक. त्यांच्या मदतीशिवाय शेती शक्यच नाही.
-
हा सण कृतज्ञतेचा व स्नेहभावाचा उत्सव आहे.
🪔 बेंदूर साजरा करण्याची पद्धत:
१. तयारी:
-
सणाच्या आधीपासूनच बैल धुवून, स्वच्छ करून त्यांना सजवले जाते.
-
त्यांना झुले, गोंडे, रंगीत दोऱ्या, घंटा, हार घालून सजवले जाते.
-
त्यांच्या शिंगांना रंग घालून त्यांना आकर्षक बनवले जाते.
२. पूजन:
-
बैलांना ओवाळले जाते.
-
त्यांच्या कपाळावर हळद-कुंकू लावले जाते.
-
गूळ, हरभऱ्याचे दाणे, गाजर, भोपळा इ. खाऊ दिला जातो.
३. मिरवणूक:
-
सजवलेले बैल गावात मिरवले जातात.
-
ढोल-ताशा, लावणी, गोंधळ, लेझीम अशा पारंपरिक वाद्यांसह सणात उत्साह असतो.
४. नंदी बैलाचा सन्मान:
-
काही ठिकाणी नंदी बैलाची मिरवणूक केली जाते.
-
नंदी बैलाला व मानधन दिले जाते.
५. स्त्रियांचे योगदान:
-
महिलादेखील पारंपरिक वेशात सहभागी होतात.
-
घरात विशेष पक्वान्न बनवले जातात.
🍛 खास अन्नपदार्थ:
-
पुरणपोळी
-
घावन
-
मोदक
-
भाजी-भात
-
बाजरीची भाकरी
🎭 लोककला आणि उत्सव:
-
पारंपरिक गीते व नृत्ये: बैल पोशिंदा या विषयावर गाणी गायली जातात.
-
बैलांची शर्यत: काही भागात बैलांच्या शर्यतीचे आयोजनही होते.
📍 बेंदूर कुठे जास्त साजरा केला जातो?
-
महाराष्ट्रातील पश्चिम भाग, खासकरून कोल्हापूर, सांगली, सातारा, पुणे, सोलापूर इ. भागात मोठ्या उत्साहात बेंदूर साजरा होतो.
-
काही भागात याला ‘पोळा’ असेही म्हणतात – विशेषतः विदर्भ व मराठवाडा भागात.
🧠 सणामागील संदेश :
-
बैलासारख्या मुक्या प्राण्यांप्रती कृतज्ञता व्यक्त करणे.
-
निसर्ग, शेती व माणसाच्या नात्याची जाणीव.
-
सहकार्य, आपुलकी व एकात्मतेचा संदेश.
🔚 निष्कर्ष :
बेंदूर सण हा माणूस आणि निसर्ग यांच्यातील सुंदर नाते जपणारा सण आहे. हा सण केवळ श्रद्धेचा नसून, तो श्रमाचा, प्रेमाचा आणि सन्मानाचा उत्सव आहे. महाराष्ट्राची पारंपरिक ओळख आणि संस्कृती यातून ठळकपणे व्यक्त होते.
📘 बेंदूर सणावर आधारित बहुपर्यायी प्रश्न (MCQs):
प्र.1) बेंदूर सण मुख्यतः कोणत्या प्राण्याच्या सन्मानार्थ साजरा केला जातो?
A) गाय
B) कुत्रा
C) बैल ✅
D) हत्ती
प्र.2) बेंदूर सण कोणत्या महिन्यात साजरा केला जातो?
A) कार्तिक
B) श्रावण ✅
C) चैत्र
D) माघ
प्र.3) बेंदूर सण साजरा करण्यामागील मुख्य उद्देश काय आहे?
A) पावसाची प्रार्थना
B) बैलांचा सन्मान व कृतज्ञता व्यक्त करणे ✅
C) अन्नधान्य साठवणे
D) व्रतपाळण
प्र.4) बेंदूर सणात बैलांना कसे सजवले जाते?
A) हार-तुरे, रंगीत दोऱ्या, शिंगांना रंग ✅
B) फक्त झुल
C) फक्त गोंडे
D) कपडे घालून
प्र.5) महाराष्ट्रातील कोणत्या भागात ‘बेंदूर’ या नावाने सण ओळखला जातो?
A) कोकण
B) विदर्भ
C) पश्चिम महाराष्ट्र ✅
D) उत्तर महाराष्ट्र
प्र.6) बेंदूर सणाच्या दिवशी कोणाची मिरवणूक काढली जाते?
A) बैलाची ✅
B) गणपतीची
C) रथयात्रा
D) दारुका मोहमायाची
प्र.7) बेंदूर सणाच्या दिवशी महिलांकडून काय केले जाते?
A) गुढी उभारली जाते
B) व्रतपाळले जाते
C) पारंपरिक अन्न तयार केले जाते ✅
D) रंगपंचमी खेळतात
प्र.8) खालीलपैकी बेंदूर सणाशी संबंधित अन्नपदार्थ कोणता आहे?
A) शिरा
B) पुरणपोळी ✅
C) साबुदाणा खिचडी
D) बासुंदी
प्र.9) बेंदूर सणास 'पोळा' असे आणखी कोणत्या भागात म्हणतात?
A) उत्तर भारत
B) विदर्भ आणि मराठवाडा ✅
C) गुजरात
D) कर्नाटक
प्र.10) बेंदूर सणातून कोणता सामाजिक संदेश मिळतो?
A) जलसंपत्तीचा उपयोग
B) शिस्त आणि मेहनत
C) निसर्गप्रेम आणि कृतज्ञता ✅
D) तांत्रिक प्रगती
प्र.11) बेंदूर सणात बैलांच्या शिंगांना काय केले जाते?
A) लपवले जाते
B) झाकले जाते
C) रंगवले जाते ✅
D) काहीही केले जात नाही
प्र.12) बेंदूर सणाच्या पूर्वसंध्येला काय केले जाते?
A) बैलांची धुणी व सजावट ✅
B) रांगोळी काढली जाते
C) गुढी उभारली जाते
D) भजन होते
प्र.13) 'बैल पोशिंदा' या शब्दाचा अर्थ काय?
A) बैल शत्रू
B) बैल नाचवणारा
C) बैल हा अन्नदाता ✅
D) बैल पाळणारा
प्र.14) बेंदूर सणात खालीलपैकी कोणते पारंपरिक वाद्य प्रामुख्याने वापरले जाते?
A) तबला
B) ढोल-ताशा ✅
C) सितार
D) मृदंग
प्र.15) बेंदूर सणाच्या दिवशी कोणत्या वस्तूंनी बैलांना सजवले जाते?
A) चांदीचे दागिने
B) झुले, गोंडे, हार, रंगीत दोऱ्या ✅
C) चामडे वस्त्र
D) चंदनाचे लेप
प्र.16) बेंदूर सण कोणत्या प्रकारच्या सणात मोडतो?
A) धार्मिक
B) राष्ट्रीय
C) कृषी व कृतज्ञतेचा सण ✅
D) सांस्कृतिक
प्र.17) बैलांच्या मिरवणुकीत लोक काय करतात?
A) शिस्तीत शांत राहतात
B) नाच-गाणे, ढोल-ताशा व लेझीम वाजवतात ✅
C) आरती करतात
D) एकमेकांना रंग लावतात
प्र.18) बेंदूर सण कोणत्या प्राचीन परंपरेशी संबंधित आहे?
A) राजपूत परंपरा
B) आर्य संस्कृती
C) ग्रामीण कृषी संस्कृती ✅
D) वैदिक यज्ञ
प्र.19) बेंदूर सणानंतर कोणता सण येतो? (विशिष्ट प्रदेशानुसार भिन्न असू शकतो)
A) रक्षाबंधन ✅
B) दिवाळी
C) होळी
D) संक्रांती
प्र.20) बेंदूर सणाचा बालकांमध्ये प्रसार करण्याचा एक परिणाम कोणता?
A) शाळा बंद राहते
B) निसर्गप्रेम व प्राणिप्रेम वाढते ✅
C) परीक्षा रद्द होते
D) टीव्ही बघण्याची संधी मिळते
माहिती आवडल्यास शेअर करा.
